Zaburzenia osobowości – osobowość anankastyczna

Zaburzenia osobowości – osobowość anankastyczna

13 sierpnia 2021 0 przez Redakcja

Tempo życia we współczesnym świecie potrafi okazać się na tyle obciążające dla psychiki człowieka, że jego umysł zacznie szukać sposobu wytrwania w wielkim natłoku bodźców. Tego sposobu nie da się przy tym ujednolicić i wskazać jednoznacznie: spokojnie można założyć tezę, że ile jest na świecie ludzi, tyle jest różnych metod i form radzenia sobie z traumą, które sięgają przy tym od rzeczy pozytywnych w rodzaju znalezienia sobie angażującego uwagę hobby po negatywne, takie jak uzależnienia czy zaburzenia osobowości. Ostatnia z wymienionych form jest przy tym najmniej jasna dla przeciętnego człowieka, po części z uwagi na niejasność samego terminu, a po części ze względu na to, że zaburzenia osobowości mają co najmniej kilka różnych odmian i to, w jaki sposób człowiek będzie się z nimi mierzył, jest w ogromnej mierze determinowane przez to, jaki ma charakter lub jakiego rodzaju traumę ma za sobą. Jednym z ciekawszych przypadków jest osobowość anankastyczna, której warto przyjrzeć się bliżej.

Perfekcjonizm absolutny

Osobowość anankastyczna bywa również określana mianem osobowości obsesyjno-kompulsywnej, który a termin ten jest znacznie bardziej zrozumiały i działający na wyobraźnię. Kiedy człowiek zaczyna wchodzić w cały proces radzenia sobie z traumą, potrafi wykształcić różne schematy rozumowania, które ułatwiają mu funkcjonowanie, bo sprawiają na przykład, że mniej skupia się na wyrzutach sumienia i nie rozpamiętuje przeszłości. Osobowość anankastyczna sprawia przy tym, że te schematy myślenia są wręcz absurdalnie sztywne, a ludzkie życie zaczyna sprawiać wrażenie ściśle zaprogramowanego, w którym człowiek potrzebuje mieć wszystko bardzo precyzyjnie określone, skrupulatnie planując przy tym nie tylko swój plan dnia, ale nawet kontakty społeczne i przemyślenia. Łatwo jest się domyślić, że osoba, która zaczyna podlegać tego rodzaju rozumowaniu, szybko znajduje w tym bardzo przyjemny komfort i wytchnienie od niebezpieczeństw, za jakie postrzega wszelkie spontaniczne wydarzenia w życiu codziennym, ale prawda jest taka, że anankaści zaczynają wskutek swojego rozumowania nie tylko nie przepadać za tą spontanicznością, ale wręcz odnosić się do niej z jawną wrogością.

Kontakty społeczne anankasty

Porządek w życiu staje się dla osoby cierpiącej na tego rodzaju zaburzenia dosłownie wszystkim i zaczyna ona żyć pod przymusem postępowania w ściśle określony sposób. Każde swoje zachowanie, a także większość zjawisk społecznych musi mieć ujęte w precyzyjne ramy, które nie zostawią żadnego miejsca na interpretację. Życie codzienne staje się dla niej serią powtarzalnych nawyków i nawet czas wolny musi być na pewnym etapie rozpisany co do minuty, by dana osoba mogła na przykład obejrzeć film bez wyrzutów sumienia. Ogromna potrzeba kontroli i pewien perfekcjonizm prowadzą również do zmian w kontaktach społecznych z ludźmi: anankastę bardzo denerwują osoby, które w jego mniemaniu żyją w sposób niechlujny i bezładny, a ich życia nie są prowadzone według odgórnie narzuconych zasad, wynikających na przykład z religii lub osobistych przekonań. Sam kontakt również staje się co najmniej specyficzny: ludzie z osobowością anankastyczną mają tendencję do usilnego utrzymywania powagi, bowiem żart jest dla nich czymś spontanicznym i niebezpiecznym, czego nie do końca da się przewidzieć. Anankasta zazwyczaj ma również problem z wyrażaniem swoich emocji w sposób poprawny, co więcej, odrzuca też wszelkie formy pomocy ze strony otoczenia.

Sztywność myślenia niewybaczająca błędów

Na pewnym etapie wszystko staje się dla anankasty pracą, z której musi się przed samym sobą rozliczać. Coraz więcej czynności wydaje się marnowaniem czasu, coraz trudniej jest pozwolić sobie na odpoczynek i chwilę wytchnienia, bo wszystko musi być zrobione na teraz, choćby była mowa nie o czynnościach, a o całych procesach, które wymagają kilku miesięcy intensywnej pracy. Anankaści chętnie popadają również w przeświadczenie o tym, że istnieje jeden, jedyny słuszny sposób na życie: typowym przykładem jest przy tym absolutne zafiksowanie się na punkcie zdrowego stylu życia, a osoba zaburzona zaczyna wtedy skrupulatnie wypisywać wszystkie spożyte kalorie i substancje odżywcze i ćwiczyć w ściśle określonych porach. Sztywność funkcjonowania sprawia przy tym, że jakiekolwiek błędy lub odstępstwa od normy stają się po prostu niewybaczalne, a anankasta zaczyna odczuwać wyrzuty sumienia za każdy codzienny rytuał, którego nie udało mu się wykonać, nawet jeśli jest to związane z czynnikami niezależnymi od tej osoby. Na tym etapie ujawnia się destruktywność funkcjonowania w ten sposób: ludzie z osobowością obsesyjno-kompulsywną żyją w ciągłym, wyniszczającym stresie, preteksty do odczuwania wyrzutów sumienia zaczynają narastać w tempie lawinowym, a cały ten sztuczny porządek zaczyna tak bardzo ciążyć, że w końcu samoistnie może nawet zacząć rozważania nad poszukiwaniem jakiejś formy pomocy. Tą najbardziej adekwatną niezmiennie pozostaje terapia behawioralna z psychoterapeutą, który wyjaśni takiej osobie schematy funkcjonowania, w jakie popadła, a także udowodni, jak ważną rolę w życiu codziennym pełni dystans i elastyczność.